Ewaluacja to proces, w którym dokonywana jest obiektywna ocena wartości i cech konkretnego projektu, programu, polityki czy planu na każdym jego etapie. Badanie dotyczy każdej fazy – od samych początków, czyli planowania, przez realizację, aż do analizy rezultatów, raportowania czy wyciągania wniosków.
Jaki cel ma ewaluacja
Ewaluację przeprowadza się zgodnie z wyznaczonymi na początku kryteriami, w celu poprawy jakości, usprawnienia działania czy wprowadzenia wymaganych zmian w programie, planie czy projekcie. Konieczność zmian może wynikać z różnych czynników – np. od upływu czasu, od tego na jakim etapie znajduje się program, jakie podmioty biorą w nim udział itp. Celem przeprowadzenia ewaluacji jest więc zdobycie wiedzy niezbędnej przy podejmowaniu dalszych decyzji.
Rodzaje ewaluacji
Istnieje kilka typów ewaluacji:
- ze względu na sposób przeprowadzania badań można wyróżnić ewaluację wewnętrzną (przeprowadzaną przez ten sam podmiot) i zewnętrzną (zlecaną podmiotowi z zewnątrz),
- ze względu na przedmiot badania wyróżniamy następujące ewaluacje: polityk, programów, projektów, ewaluacje tematyczne czy meta-ewaluacje,
- biorąc pod uwagę kryterium czasu możemy wymienić ewaluacje: wstępną (szacunkową(, przeprowadzaną ad hoc (bieżącą), ciągłą i końcową.
Możemy wyróżnić także dwa podstawowe rodzaje ewaluacji: demokratyczną i splotową. Ewaluacja demokratyczna to badanie bazujące na ocenie wartościującej, w którym osoby biorące udział w badaniu (respondenci) wyznaczają wartości uznawane w danym kręgu kulturowo-społecznym. Te normy to standardy ewaluatywne charakterystyczne dla konkretnej grupy na danym etapie. Mamy tu do czynienia z ocenianiem wartościującym, które umożliwia zbadanie tego, czy mierzone cechy lub zjawiska i procesy są rzeczywistymi wartościami uznawanymi przez daną grupę. Ewaluacja splotowa natomiast jest to ocena dokonywana w naturalnym kontekście procesów społecznych. Podczas takiego procesu bierze się pod uwagę zarówno korzystne, jak u niekorzystne czynniki, które mogłyby mieć wpływ na wynik końcowy programu czu planu. W ewaluacji splotowej ważna jest szczegółowa interpretacja prowadzona na kilku poziomach rozwarstwienia zmiennych w celu trafnej oceny o tym, co było inicjatorem, a co hamulcem przemian w trakcie danego programu.
Kryteria ewaluacyjne
Kryteriami ewaluacji będzie wszystko to, co decyduje o powodzeniu projektu. Można wymienić tu zatem:
- użyteczność, czyli to jakie konsekwencje będzie miało wdrożenie projektu czy planu (wszelkie skutki zamierzone i niezamierzone),
- trafność, czyli to w jakim stopniu cele naszego projektu są zbieżne z celami beneficjenta,
- trwałość, czyli określenie czy efekty przedsięwzięcia będą długotrwałe czy jednorazowe,
- efektywność, czyli ustalenie czy wykorzystane zasoby i środki zamieniły się w realne efekty,
- skuteczność, czyli określenie czy spełniono założone cele.
Etapy ewaluacji
Proces ten można podzielić na kilka następujących po sobie etapów:
- wyznaczenie tematu,
- zadanie kluczowych pytań,
- wyznaczenie standardów i kryteriów wartościujących,
- wyznaczenie zakresu zagadnień koniecznych do przeanalizowania w celu uzyskania odpowiedzi na pytania z pkt. 2,
- zlokalizowanie źródeł informacji, które chcemy uzyskać,
- wybór najbardziej adekwatnej metody,
- przygotowanie narzędzi, np. testów, ankiet, formularzy,
- stworzenie planu ewaluacji,
- wybór odpowiedniego narzędzia do monitorowania zmian.
Należy podkreślić, że w zależności od badanego projektu, planu czy polityki poszczególne etapy mogą przybrać inną formę lub w ogóle zostać pominięte.
Często trudność sprawia wybór odpowiedniej dla danego projektu czy programu metody ewaluacyjnej. Przykładami najczęściej wybieranych metod są: badania dokumentów, analiza materiałów pisemnych, obserwacja, symulacja komputerowa, case study, sondaż czy analiza logiczna.
Ewaluację najczęściej stosuje się w branżach i sferach wymagających regularnego sprawdzania jakości i postępu realizowanych projektów, jego skutków i odbioru przez społeczeństwo. Dlatego z ewaluacją można spotkać się często w polityce, prawie, szkolnictwie wyższym czy szeroko pojętej oświacie.
